Аб інстытуце
Дзяржаўная навуковая ўстанова “Аб’яднаны інстытут энергетычных і ядзерных даследаванняў – Сосны” Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі з’яўляецца правапераемнікам Інстытута ядзернай энергетыкі АН БССР, створанага 22 чэрвеня 1965 года.
Першым дырэктарам інстытута быў акадэмік А.К. Красін, адзін са стваральнікаў першай у свеце АЭС у г. Обнінску.
Андрэй Капітановіч Красін (21.05.1911 – 28.03.1981 г.), вучоны ў галіне атамнай энергетыкі.
Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1960), доктар фізіка-матэматычных навук (1955), прафесар (1957).
Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі БССР (1968)
Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У 1934 г скончыў Томскі ўніверсітэт. У 1934-1940 г працаваў у Сібірскім фізіка-тэхнічным інстытуце адначасова асістэнт, старшы выкладчык Томскага ўніверсітэта. У 1945 г А.К. Красін працаваў у лабараторыі І. В. Курчатава.
З 1946 г – намеснік дырэктара па навуковай частцы, у 1956 -1959 -дырэктар, 1959-1961 -навуковы супрацоўнік Обнінскага фізіка-энергетычнага інстытута. З 1961 г – кіраўнік аддзялення атамнай энергетыкі Інстытута энергетыкі АН БССР. 1965-1977 гг дырэктар Інстытута ядзернай энергетыкі АН БССР. Адначасова ў 1962-1969 гг – акадэмік-сакратар Аддзялення фізіка-тэхнічных навук Прэзідыума АН БССР, з 1977 г – загадчык лабараторыі вадароднай энергетыкі Інстытута цепла- і масаабмену АН БССР.
Навуковыя даследаванні А.К. Красіна прысвечаны фізіцы ўзаемадзеяння выпраменьвання з рэчывамі, распрацоўцы і будаўніцтву атамных электрастанцый, стварэнню першай у свеце (г. Обнінск) атамнай электрастанцыі Белаярскай АЭС.
Таксама А.К. Красін ўдзельнічаў у распрацоўцы рэактараў і цепланосбітаў.
У 1957 г удастоены Ленінскай прэміі за стварэнне першай у свеце АЭС.
Аўтар больш за 350 навуковых прац і спецыяльных справаздач, у т. л. З манаграфій, шэрагу вынаходстваў.
А.К. Красін узнагароджаны ордэнамі Леніна (1958 г), Кастрычніцкай рэвалюцыі (1971 г), Айчыннай вайны II ступені (1945 г), медалямі.
Асноўныя працы: Энергетычныя ядзерныя рэактары. М., 1957; Атамныя электрастанцыі. М., 1959 г.; Рэактары атамных электрастанцый. Мн., 1971.
Да гэтага часу на пляцоўцы інстытута былі ўведзены ў эксплуатацыю даследчы атамны рэактар ІРТ-1000, магутнасць якога пасля была даведзена да 4000 кВт, лабараторыя рэактараў фізічнай магутнасці, стэндавы корпус з цеплафізічнымі эксперыментальнымі ўстаноўкамі, заканчваліся работы па збудаванні радыёхімічнай лабараторыі з “гарачымі камерамі” забеспячэння работ з матэрыяламі і рэчывамі высокай актыўнасці, ізатопнага корпуса.
У 1973 годзе было створана Спецыяльнае канструктарскае бюро з даследчай вытворчасцю і ажыццёўлена будаўніцтва першай чаргі эксперыментальнай вытворчай базы са спецыяльнымі стэндамі, устаноўкамі, новымі тэхналагічнымі працэсамі па вырабе і выпрабаваннях вырабаў атамнай тэхнікі.
З моманту стварэння Інстытута ядзернай энергетыкі АН БССР і да аварыі на ЧАЭС асноўнымі напрамкамі фундаментальных і прыкладных даследаванняў інстытута былі: узаемадзеянне выпраменьвання з рэчывам, распрацоўка газаахаладжальных ядзерных рэактараў на цеплавых і хуткіх нейтронах і выкарыстанне крыніц іянізуючых выпраменьванняў у народнай гаспадарцы краіны.
У выніку шматгадовай працы пры падтрымцы больш як 150 арганізацый і прадпрыемстваў СССР была створана і пушчана ў 1985 годзе першая ў свеце перасовачная атамная электрастанцыя “Памір-630Д” цеплавой магутнасцю 10 МВт (электрычная магутнасць 630 кВт) з дысацыіруючым цепланосбітам і працоўным целам “нітрын” на аснове N2O4.
Станцыя прызначалася для выкарыстання ў якасці аўтаномнай крыніцы электрычнай энергіі перасовачных і стацыянарных аб’ектаў, якія знаходзяцца ў цяжкадаступных раёнах.
Паралельна праводзіліся навукова-даследчыя і праектныя работы па стварэнні АЭС з рэактарам на хуткіх нейтронах, што ахалоджваецца дысацыіруючым цепланосбітам. Быў распрацаваны тэхнічны праект доследна-прамысловай атамнай станцыі з рэактарам на хуткіх нейтронах АЭС БРІГ-300 электрычнай магутнасцю 300 МВт.
У гэтыя гады інстытут стаў адным з найбуйных навуковых цэнтраў СССР па ядзернай энергетыцы.
З першых дзён аварыі на ЧАЭС інстытут уключыўся ў вырашэнне такіх важнейшых задач, як вызначэнне ўзроўняў радыеактыўнага забруджвання тэрыторыі рэспублікі радыеактыўнымі ізатопамі і ўзроўняў апраменьвання насельніцтва пацярпелых рэгіёнаў, правядзенне кантролю радыеактыўнага забруджвання прадуктаў харчавання, вырабленых у рэспубліцы, што стала важным фактарам у выбары стратэгіі і тактыкі мерапрыемстваў па ахове насельніцтва ад радыяцыйнай небяспекі.
У інстытуце працуюць больш за 380 супрацоўнікаў, з іх – 150 навуковых супрацоўнікаў, у тым ліку 45 кандыдатаў навук і 15 дактароў навук. Супрацоўнікі інстытута выкладаюць у БДУ, БДТУ, БНТУ, БДАТУ, Міжнародным дзяржаўным экалагічным універсітэце ім. А.Д. Сахарава. Студэнты гэтых ВНУ праходзяць у інстытуце практыку, выконваюць курсавыя і дыпломныя работы.
У Інстытуце створана ўнікальная эксперыментальная база для правядзення фундаментальных даследаванняў і рашэння прыкладных задач.
Супрацоўнікі інстытута ўнеслі істотны ўклад у распрацоўку энергетычнай палітыкі краіны на працяглую перспектыву. Навуковыя даследаванні АІЭЯД — Сосны НАН Беларусі накіраваны на вырашэнне актуальных задач народнай гаспадаркі рэспублікі Беларусь, праводзяцца ў цеснай сувязі з прадпрыемствамі прамысловасці і адпавядаюць сусветнаму ўзроўню.
Найважнейшым этапам у дзейнасці Інстытута стаў Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь “Аб некаторых мерах па будаўніцтве атамнай электрастанцыі” (2007 г), у адпаведнасці з якім АІЭЯД – Сосны НАН Беларусі вызначаны арганізацыяй, якая выконвае навуковае суправаджэнне работ па будаўніцтве АЭС.
Цяпер інстытут выконвае шматлікія заданні па шэрагу дзяржаўных навуковых і навукова-тэхнічных праграм, з’яўляецца галаўной арганізацыяй – выканаўцам Дзяржаўнай праграмы “Навуковае суправаджэнне развіцця атамнай энергетыкі ў Рэспубліцы Беларусь на 2009 – 2010 гады і на перыяд да 2020 года”.
У адпаведнасці з пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 11 студзеня 2012 г №33 “Аб навукова-тэхнічнай падтрымцы Міністэрства па надзвычайных сітуацыях і ўнясенні змяненняў і дапаўненняў у пастанову Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 28 жніўня 2009 г №1116” Інстытут аказвае навукова-тэхнічную падтрымку Міністэрству па надзвычайных сітуацыях па забеспячэнні рэгулявання ядзернай і радыяцыйнай бяспекі.
З удзелам Інстытута заснаваны:
- Сумеснае беларуска-італьянскае прадпрыемства "Белакрыё" ТАА (1993г) па выпуску для Беларусі імпартазамяшчальнай прадукцыі - крыягенных ёмістасцяў для працяглага захоўвання і транспарціроўкі звадкаваных газаў, газіфікатараў крыягенных вадкасцей.
- Навукова-вытворчае рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства "БелІКА" НАН Беларусі (1997г) па стварэнню аўтаматызаваных сістэм прамяністага забеспячэння тэхналагічных умоў.
- Сумеснае беларуска-расійскае закрытае акцыянернае таварыства "Ізатопныя тэхналогіі" (1998 г) па вытворчасці крыніц іянізуючых выпраменьванняў медыцынскага і прамысловага прызначэння.Да новых і вельмі перспектыўных навуковых напрамкаў адносяцца наступныя:
- распрацоўка метадаў мадэлявання нейтронна-фізічных і цеплагідраўлічных працэсаў і іх дадатак у абгрунтаванні бяспекі беларускай АЭС;
- разлікова-тэарэтычнае і эксперыментальнае абгрунтаванне цеплагідраўлічных і нейтронна-фізічных характарыстык энергетычных і даследчых ядзерных рэактараў;
- распрацоўка метадаў імавернаснага аналізу бяспекі аб'ектаў выкарыстання атамнай энергіі;
- фундаментальныя і прыкладныя даследаванні па фізіцы і кінэтыцы падкрытычных сістэм, заснаваных на сінтэзе рэакцый расшчаплення і дзялення (Accelerator Driven Systems) і тэхналогій выпальвання доўгажывучых адходаў (Accelerator Driven Transmution Technologies);
- развіццё тэхналогій на аснове крыніц часціц і выпраменьванняў для вытворчасці вырабаў мікра-, нана- і оптаэлектронікі, прэцызійнай апрацоўкі паверхняў матэрыялаў, радыяцыйных выпрабаванняў і мадыфікацыі палімерных вырабаў, вытворчасці лекавых сродкаў і прэпаратаў, стэрылізацыі вырабаў медыцынскага прызначэння і г.д. (НГ-12-1, УЭЛВ-10-10, УГУ-420, стэнд «Гіяцынт»), распрацоўка высокіх тэхналогій з выкарыстаннем іянізавальных выпраменьванняў;
- развіццё суперкамп'ютэрных і Грыд-тэхналогій і іх прымяненне ў ядзернай фізіцы і энергетыцы;
- распрацоўка прэцызійных методык неразбураючага кантролю і правядзенне экспертнага кантролю радыеактыўных матэрыялаў;
- распрацоўка метадалогіі маніторынгу энергетычнай бяспекі і мер па зніжэнні верагоднасці пагроз энергетычнай бяспекі і забеспячэнні працы ПЭК рэспублікі ў надзвычайных сітуацыях;
- даследаванне і аптымізацыя эфектыўнага выкарыстання аднаўляльных крыніц энергіі (біямасы, энергіі сонца і ветру);
- развіццё метадаў ацэнкі экалагічных і эканамічных наступстваў і прыняцця рашэнняў у надзвычайных сітуацыях пры радыяцыйных і ядзерных аварыях;
- распрацоўка тэхналогіі вытворчасці новага пакалення радыёфармпрэпаратаў пры лячэнні анкалагічных захворванняў;
- распрацоўка тэхналогій і мерапрыемстваў па ліквідацыі часовых пунктаў захавання радыеактыўных адходаў у месцах былой дыслакацыі войскаў СССР і папярэджанні негатыўных наступстваў уздзеяння сховішчаў радыеактыўных адходаў за межамі Беларусі.У Інстытуце праводзіцца вялікая работа па выкананні Рэспублікай Беларусь Дагавора аб нераспаўсюджанні ядзернай зброі, Канвенцыі аб фізічнай абароне ядзерных матэрыялаў і Пагаднення аб гарантыях МАГАТЭ аб непераключэнні ядзерных матэрыялаў з мірнай на ваенную дзейнасць.
